Blockchain Ticaret Platformu (BTP), Blockchain teknolojisinin sunduğu yenilikçi yaklaşımlar aracılığı ile ticareti daha basit, daha dijital ve daha güvenilir bir hâle getiriyor.
Batı, kaybettiği üretim gücü üstünlüğünü Endüstri 4.0 ile tekrar kazanmaya çalışıyor. Bu noktada Blockchain, özellikle hizmet sektörü için çok anlamlı ve uygun alanlarda kullanıldığında rekabet üstünlüğü sağlayacak bir teknoloji olarak ön plana çıkıyor.
İstanbul Ticaret Üniversitesi Uluslararası Ticaret Doktora Programında yaptıkları çalışmalar esnasında bu teknoloji ile tanışan Gümrük Müşaviri Kenan Güler ile Cüneyt Yetgin, bir gecede Londra’da Blockchain teknolojisine yatırım yapmaya karar verdi. Ardından uluslararası ticaret alanındaki deneyimlerini, geniş ve uzman kadrolarının desteğiyle birleştirerek IBM teknoloji danışmanlığı ile yürütülen bir çalışmanın içine girdiler.
Blockchain projelerinin olmazsa olmaz iki unsuru bulunuyor. Bunlar, projede yer alacak tarafların konsensüs sağlaması ve bir “usecase” yani teknolojin uygun kullanım alanının bulunması. İkilinin kısa sürede yaptığı girişimler sonucu, ithalatçı ve ihracatçı tarafında Schneider Electric, lojistik hizmetlerinin sağlanması alanında DB Schenker / Schenker Arkas, gümrük müşavirliği alanında Güler Dinamik ve bankacılık hizmetleri alanında Vakıfbank ile kısa sürede yapılan mutabakat ile pilot proje çalışmaları başlatıldı. IBM Türkiye teknoloji danışmanlığında geliştirilen projenin ilk adımları İstanbul’da atıldıktan sonra IBM’in Londra ofislerinde sürdürülen ortak çalışmalar ile bu kez yazılımın temelleri atıldı. Hâlen İstanbul’da bulunan ve uluslararası standartlar çerçevesinde yazılım geliştirmeye uygun olarak tasarlanan ATEZ Yazılım Teknolojileri A.Ş. şirketlerindeki ofislerinde devam eden çalışmalar “proof of concept” yani yazılımın çalıştığının ispatı anlamına gelen aşamaya erişmiş durumda. Şimdi sıra; Fransa’nın herhangi bir yerinde bulunan tedarikçiye geçilecek siparişin sevkiyata hazır hâle gelmesi, dağıtım merkezine ulaştırılması, ihracat işlemlerinin ve gerekli evraklarının tamamlanması, Türkiye’deki gümrüklü antrepoya nakli, gerekli izin ve işlemler bitirildikten sonra ithalatının yapılması ve Manisa’daki fabrikaya teslimine kadar geçen tüm sürecin Blockchain üzerinden dijital belge ve taraflara akacak veri ve geri bildirimler üzerinden yürütülmesinde. Ocak ayı itibarıyla gerçekleştirilecek ilk sevkiyattan sonra sistemin ülke genelinde yaygınlaşması ve sisteme ticaret odaları, limanlar, ihracatçı birlikleri gibi yeni aktörlerin katılımı ve milli yazılımın uluslararası pazara hizmet ihracatı olarak açılması bekleniyor.
Basit, güvenilir ve dijital ticaret
Sipariş aşamasından başlayarak ihracat veya ithalat mevzuatına uyum için tüm gereksinimlerin hazır olması, sevkiyat planlamalarının buna göre yapılması, belgelerin sahtesi yapılamayacak şekilde dijitalleştirilmesi ve güven ortamının Blockchain tarafından sağlanabilmesi nedeni ile Blockchain Ticaret Platformu, önemli zaman ve maliyet kazançları getiriyor. Yetkilendirilmiş Yükümlülük Sertifikası sahipleri ve Gümrük İdaresi için dijital risk yönetimi imkânı sunan sistem, bilerek ya da bilmeden yapılacak hataları da engellemek üzerine kurulduğundan, ceza gibi riskleri de ortadan kaldırıyor. Öncelikli hedefi AB ile yapılan ticaretin kolaylaştırılması olan platformun ödeme sistemlerini de içermesi; KKDF, vergi ödemeleri, taraflar arası ödemeler ve muhasebeleştirmeyi de otomatikleştirerek kolaylaştırıyor. Üstelik platform tamamen tarafsız bir yapıya sahip ve tüm gümrük müşavirlerine, lojistik hizmet sağlayıcılarına ve bankalara açık.
BTP nedir?
21. yüzyıla girerken, 20 yıldan kısa bir sürede dünyadaki konteyner dolaşımı üç katına çıktı. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ekonomiler; tedarik zincirlerinde artan önemde rol almaya başladıkça, yeni ticaret koridorları da kullanılmaya başlandı. Ancak tedarik zincirindeki hızlı değişim; uluslararası ticaret yapan şirketlere aldıkları lojistik hizmetlerinde optimizasyon, entegre stok yönetimi, tedarik planlaması ve güvenilir lojistik hizmeti alma ihtiyacı gibi sorunlar şeklinde yansıyor. Tüm bunlar olup biterken sınır ötesi mal hareketindeki artış, devletlerin de ithalat ve ihracat kontrollerini uygulamaları noktasında zorluklar oluşturmakta. Fatura sahteciliği, yanlış menşe beyanı, gümrük birlikleri ve serbest ticaret anlaşmalarından kaynaklanan kompleks yapı ve ticarette kullanılan diğer belgelerin orijinalliklerinin tespiti gibi konular başlıca zorluklar olarak ön plana çıkıyor. Eşyaların sınır ötesi hareketleri; çevre ile ilgili endişeler, insan, hayvan ve bitki sağlığının korunması, fikri mülkiyet hakları, küresel terörizm ve organize suçlar ile mücadele gibi konuların da dikkate alınmasını gerektiriyor. Diğer yandan gümrük idareleri, giderek karmaşıklaşan ticaret politikası önlemlerini (kendi iç pazarlarını mukayeseli üstünlük sahibi ülkelerden koruyabilmek amacı ile) uygulamak durumunda kalmakta. Bu uygulamaların gerçekleştirilebilmesi noktasında oluşan zorluklar ise devletlerin vergi kaybına uğramasına veya elde ettikleri vergi gelirinden fazla kontrol harcaması yapmalarına neden oluyor. Tüm bu gelişmelerden dolayı hem uluslararası ticaret yapan şirketler hem de devlet, ticaretin akışında kullanılan tek ve doğru olduğu bilinen bilgiyi, tanımlanan izinler doğrultusunda şeffaf, güvenli, değiştirilemez ve tedarik zincirine baştan sona izlenebilirlik sağlayarak sunabilen bir teknolojiye ve bu teknoloji üzerinde konsensüs içerisinde çalışabilen bir platforma ihtiyaç duymaktadır.
Blockchain Ticaret Platformu – BTP ise tüm bu gereksinimlere Blockchain teknolojisinin sunduğu inovatif yaklaşımlar aracılığı ile çözümler sunmak üzere tasarlanmış ve geliştirilmiş milli bir yazılım. BTP, küresel bir tek pencere yaratmak ve geleneksel kâğıt yahut PDF benzeri yarı dijital belgeler yerine, standart verilerden oluşan tam bir dijital çözüm hâlinde sunmak hedefinde. Platform, ihracatçı ve ithalatçıların uluslararası ticaret mevzuatına tam uyum içerisinde olmalarını sağlarken sevkiyatın tüm aşamalarında gerçekleşen her adımı erişim kontrollü özel bir Blockchain altyapısı ile ele alıyor; siparişin oluşturulmasından eşyanın teslimine kadar tüm aşamaları izliyor.
Ticari mevzuata uyum ve risk yönetimi
Ticari mevzuata uyum tanımı, standart dokümanlar için belirlenmiş şekil şartlarından eşyanın uluslararası hareketleri için gerekli özel belgelerin teminine kadar çeşitli anlamlar taşır. Bu kaotik gereksinimler, uluslararası ticarette eşyanın hareketi ile ilgili ciddi sorunlara yol açmakta, uyum bakımından optimize edilmemiş uluslararası tedarik zincirlerindeki aksaklıklar; teslimat sürelerinde önemli gecikmelere ve dolayısı ile ürünlerin son teslim maliyetlerinde artışlara yol açarak rekabet avantajının yitirilmesine neden olmaktadır. Ticari mevzuata uyumdan kaynaklı problemler, gecikmelerin yanında şirketlerin irili ufaklı cezalar almasına da sebebiyet verirken aynı zamanda devlet yetkililerinin uygulayabileceği risk kontrollerinin yönetiminde de güçlükler yaratmaktadır.
BTP, uluslararası ticaret mevzuatına uyum gereksinimleri alanındaki 30 yıllık tecrübenin getirdiği uzmanlık ile tasarlanmış bir platform yazılımıdır. Platformun geliştirme ekibinde uluslararası ticaret akışı alanında yetkin gümrük müşavirleri ve akademik uzmanlar da yer almıştır. BTP, ticari mevzuata uyum sorunlarını çözmeye sipariş aşamasından başlamakta ve son teslimat gerçekleşene kadar bu izlemeyi ve gerektiği durumlarda düzeltmeleri şeffaflık içerisinde sürdürebilmektedir. Sipariş ile ilgili veriler BTP’ye ulaştığında, robotik süreç otomasyonu ticari mevzuata uyum modülüne iletilmektedir. Bu modül, platformu desteklemek amacı ile alanında uzman bir kadro tarafından geliştirilmiştir. Modül, ülkeye has gereksinimleri belirleyerek ve üreticilere/tedarikçilere bildirmek sureti ile gereksinimlerin eşya hareketinden önce karşılanabilmesini sağlamaktadır. Hazırlanan belgelerin doğruluğu, uyumsuzluk risklerini azaltmak amacıyla tedarik zincirinin her aşamasında kontrol altında tutulmaktadır. Platformun şirketlerin cezalardan ve ticari mevzuata uyum risklerinden kaçınmalarına yardımcı olan özellikleri, aynı zamanda yetkilendirilmiş yükümlülük sertifikası sahibi şirketlerin bu sertifikalarının devamlılığını sağlamalarına yardımcı olmaktadır. BTP’nin kullandığı Blockchain teknolojisi, ticari işletmeler ve gümrük idareleri arasında iş birliğine dayalı ilişkilerin kurulmasını sağlayan bir yaklaşımı mümkün kılmaktadır. Bu durum sadece Dünya Ticaret Örgütü’nün ticaretin kolaylaştırılması vizyonunu aşmakla kalmayıp aynı zamanda Dünya Gümrük Örgütü’nün Yetkilendirilmiş Yükümlü programlarının gereksinimlerini de karşılamaktadır. Platform, bilgiye dayalı risk yönetimi stratejilerinin tam bir güven ortamında geliştirilebilmesi nedeniyle Gümrük İdarelerinin kaynaklarını verimli kullanmasına ve kendileri ile iş ortağı olan işletmeler yerine nispeten daha riskli alanlara odaklanmasına da olanak vermektedir.
Neden BTP?
- Yapılan Teknoloji transferinden sonra, ülkemizde yerli sermaye ile kurulan ATEZ Yazılım Teknolojileri A.Ş. bünyesinde bulunan ve tamamen Türk yazılımcılar tarafından geliştirilen alanında ilk ve tek Blockchain Ticaret Platformu, tedarik zincirinde bulunan tüm taraflara uygun olacak şekilde tasarlanmış; tedarikçiler, ihracatçılar, antrepo işletmecileri, nakliyeciler, bankalar, sigorta şirketleri, ticaret odaları, gümrük müşavirleri, acenteler, gümrük idareleri, liman işletmeleri ve ithalatçılar BTP üzerinde bir araya getirilmiştir. Taraflar, BTP’yi ortak platform olarak kullanarak, veri sahipliği ve gizliliğini özel tasarlanmış Blockchain ticaret kanalları üzerinde kendilerine sağlanan erişim kontrolleri ile yönetebilmektedirler.
- Sistemin kullanıcılar tarafından devreye alınması ve platforma entegrasyon; kullanılan veri standartları ve özeleştirilmiş çözümler sayesinde sorunsuz olarak yapılabilmektedir.
- BTP; belgeleri güvenli bir şekilde dijital olarak oluşturma, saklama, doğrulama, imzalama ve paylaşma çözümleri sunmaktadır. Bu durum, her katılımcının iş yükünü önemli ölçüde azaltmaktadır. Platform, ticaret için gerekli belgeleri standartlar çerçevesinde dijitalleştirerek buradan doğan maliyetleri azaltmakta, hatta ortadan kaldırmaktadır. Platforma dâhil olan şirketler, oluşturulan konsensüse göre kodlanarak ilgili kanala uygulanmış akıllı kontratlar sayesinde güvenle birlikte çalışabilmektedirler. Platform, tüm işleyişi otomatik izlemekte ve raporlamaktadır. Akıllı kontratlar sayesinde gerçekleşen hata, ihmal ve ihlaller kolaylıkla gözlenebilmekte ve izlenebilmektedir.
- BTP, ülkelere has ticari mevzuata ilişkin uyarı ve önerileri ilgili taraflara zamanında yapmaktadır. Bu uyarı ve öneriler, ihracat yapılan ülke ile ilgili gereksinimlerin eşyanın sevkinden önce eksiksiz olarak hazırlanabilmesine olanak sağlamaktadır.
- BTP, gerçek verinin tek kaynağı olarak ilgili tüm tarafların kullanımındadır. Bu durum, anlaşmazlıkların çözümü noktasındaki yükleri azalttığı gibi, Yetkilendirilmiş Yükümlülük Statüsü sahipleri ve Gümrük İdareleri için mükemmel bir risk yönetimi imkânı sağlamaktadır.
- Platform, lojistik ve gümrükleme hizmetlerini optimize edebilmek ve ölçümleyebilmek amacı ile gerçek zamanlı performans kriterlerini yönetecek şekilde hazırlanmıştır. Kullanıcılar akıllı kontratlar ile sağlanan bildirimlerden yararlanmaktadırlar. Yapay zekâ, IoT ve veri analizleri gibi yeni teknolojilerle uyumlu çalışabilen BTP, RFID veya benzeri takip yöntemlerinin kullanımına da uygundur.
- Platform bağımsız olan BTP’nin altyapısı IBM Blockchain Platformuna dayanmaktadır. Bu sayede küçük ve büyük ölçeklerde herhangi bir şirkete güvenilir bir hizmet sunabilmektedir.
- BTP’nin güvenli, optimize, kâğıtsız ve mevzuata uyumlu ticareti mümkün kılan özellikleri, her ölçekteki şirketlerin yetkilendirilmiş yükümlülük statüsü gibi sistemlerden istifade edebilmesini mümkün kılmaktadır.
Blockchain ve teknoloji
Blockchain, farklı şirketlerin değiştirilemez dağıtık bir kayıt defterine işlenen, geçmiş kayıtlara dayalı olarak birbirleri ile işlem yapabilmesine olanak sağlayan bir teknolojidir. Taraflar bu paylaşımlı kayıt defterinde bulunan verileri tek doğru gerçek olarak kabul etmek ve kullanmak sureti ile işlemlerini yürütürler. Taraflar arasında yapılan ticaret gereği belirlenen bağlayıcı kurallar, akıllı sözleşmelere kodlanabilmektedir. BTP içerisinde bulunan bu akıllı sözleşmelere “chain code” adı verilmektedir. Ağ üzerinde akıllı sözleşme çalıştırıldığında taraflar arasındaki bağlayıcı kurallar da otomatik olarak işletilmiş olur. Akıllı sözleşmeler belirli bir olayı yahut işlemi onaylamak durumundaki tüm ağ kullanıcıları arasında paylaşılır ve Blockchain ağının devamlılığı bu şekilde sağlanır.
Taraflar, işlemlere ait aynı kayıtları içeren kayıt defterini ve akıllı sözleşme olarak anılan aynı iş kurallarını kullanarak iş ilişkisi olarak tanımlanmış rol ve sorumluluklarını eş zamanlı olarak izleyebilir ve kendi sorumluluklarını yerine getirebilirler. İş ilişkisi kapsamında önceden tanımlanmamış hiçbir işlem yapılamayacağından, taraflar bilerek yahut bilmeyerek bir işlemin sonucunu etkileyecek davranışlarda bulunamazlar.
BTP, açık kaynak kodlu Hyperledger Fabric altyapısı üzerinde çalışan IBM Blockchain Platformunu kullanılmak sureti ile geliştirilmiştir. IBM, Hyperledger Fabric Blockchain alt yapısının geliştirilmesine önemli ölçüde katkıda bulunan kurumlar arasında yer almaktadır. Hyperledger Fabric, özellikle private network üzerinde çalışan iş ağlarına çözümler üretmek için en uygun Blockchain alt yapısıdır. Hyperledger Fabric, kişi ve kurumların kendi kaynak ve verileri üzerinde kontrol sahibi oldukları bir Blockchain ağını mümkün kılmakta ve kullanıcıların ağ üzerinde yaptıkları işlemlerin sorumluluğunu aldıklarından emin olunmasını sağlamaktadır. Hyperledger Fabric altyapısı, ağ sahiplerinin erişim kontrollerini ve hangi kullanıcıların ağ kaynakları nasıl kullanacaklarını yönetebilmelerine olanak tanıdığı gibi kullanıcılar da aynı zamanda yaptıkları işlemlerde hassas gördükleri verilerini gizli tutabilirler. Kullanıcılar, tanımlanan rolleri, akıllı sözleşmeleri, erişim izinlerini, ağ üyeliklerini ve veri kayıt sistematiği dahil olmak üzere ağın her özelliğini yapılandırılabilir durumdadırlar.
BTP, Dünya Gümrük Örgütü’nün (AB’nin gümrük veri modelini de oluşturan) veri modeli gibi global veri standartlarını kullanmaktadır. Platform, gönderilen tüm belgelere ait verileri ve gerçekleşen işlemleri kayıt altına alır. Eşya hareketleri ve ilgili belgeler Blockchain üzerinde izin verilen taraflar için tamamıyla şeffaftır. Nihai amaç tüm belgeleri gerçek anlamda dijitalleştirerek basılı evrak ve imza gibi gereklilikleri tümüyle ortadan kaldırmaktır. BTP, yazılım alanındaki global standartlar ile geliştirilen bir uygulama aracılığı ile sunulmaktadır. Uygulama uluslararası bir yazılım ekibi tarafından da desteklenmekte ve hata kontrolü, yazılım kalite standartları gözetilerek dört dilde geliştirilmektedir.
