İdema Kalkınma Haberleri platformunda Serdar Gümüşkaya ve Ebru Özdeş imzasıyla hazırlanan makale, Blockchain’in kalkınma için kullanım olanaklarını masaya yatırdı.
Blockchainin günümüzde teknolojinin en önemli konularından biri olduğuna şüphe yok, ancak blockchainin ne olduğu ve neler yapabileceğine dair evrensel bir anlayış henüz gelişmiş değil. Bu anlayışın gelişmesinin önündeki en büyük engel, kavramın henüz tam olarak anlaşılmamış olması ve finans dışı disiplinlerle bağlantısının fazla çalışılmamış olmasıdır. Bu nedenle bizim bu yazıda hedefimiz hem blockchain kavramına genel bir yakınlık sağlamak hem de insani yardım ve kalkınma sektöründe nasıl kullanılabileceğine dair fırsatları ve örnekleri tartışmaktır.
Blockchain Nedir?
Blockchain, kayıtların birbirine bir zincir şeklinde bağlı güvenli ve değiştirilemez olarak şeffaf bir ağda tutulduğu veri yapısı sunar. Detaylı bir tanım belirtmeden önce kısaca “hash” ve “kriptografi” terimlerini tanımlamak faydalı olacaktır. Kriptografik hash bir kaydın parmak izi şeklinde tanımlanabilir. Blockchain teknolojisinde bir bloğun hash(özet) değeri sabit uzunluklu eşsiz bir değerdir, tekrar üretilemez, değiştirilemez. Zincir içerisindeki her bir kayıt bir önceki, ve dolayısıyla bir sonraki kayıt ile bağlantılıdır. Herhangi bir kayıt değiştirildiğinde ilgili kaydın hash bilgisi değişecek, dolayısıyla sonraki tüm kayıtların da hash bilgisi değişecektir. Bu nedenle bir kayıt değiştiğinde zincir kırılacağından geçerliliğini yitirecektir. Blockchain değiştirilemez, müdahale edilemez, şeffaf merkezi olmayan bir kayıt sistemi sağlar.
Blockchain, Bitcoin Midir?
Bitcoin ile popülerliğini artıran blockchain teknolojisi, sanılanın aksine bitcoin demek değildir. Blockchain, Bitcoin ve alternatif coin(altcoin)’lerin transfer kayıtlarının (gönderici, alıcı, tutar ve zaman damgası) yukarıda bahsedildiği gibi hash’li ve tüm kayıtlarının birbirine bir zincir şekilde bağlı olarak tutulduğu teknolojidir. Blockchain teknolojisi ilk kez 1990’ların sonlarına doğru ortaya çıkmıştır. Bitcoin teknolojisi ise 2009 yılında ortaya çıkmıştır.
Blockchain ve Dağıtık Defter Teknolojisi (Distributed Ledger Technology)
Blockchain’in kalkınma için kullanım alan ve avantajlarına geçmeden önce teknolojisini daha yakından tanımak faydalı olacaktır.
Mevcut bankacılık sisteminde tüm transfer kayıtları bankaların veri tabanlarında yani tek bir merkezde tutulur. Bu yapıda biz kayıtların güvenliği için banka sistemine yüksek komisyon ücretleri ödeyerek güvenmek durumunda kalırız. Bu kayıtların tek bir merkezde tutulması durumu ise sadece ilgili banka sisteminin çökmesi ya da hack’lenmesi sonucu sistemin durması riskini doğurur.
Blockchain ise merkezsiz, birbirinden bağımsız binlerce bilgisayarda işlem kayıtlarının şifrelenmiş bir şekilde tutulabilmesini sağlar. Bir işlem aynı anda “node” (düğüm) denilen blockchain ağına bağlı binlerce bilgisayarda onaylanır ve bu node’larda yukarıda bahsedildiği gibi önceki kayıt hash’ine (özet) bağlı yeni bir kayıt olarak saklanır. Yeni bir işlem gerçekleşeceği zaman tüm bu node’lardaki kayıtlar kontrol edilir onaylandıktan sonra yeni işleme izin verilir. Tüm bu sisteme Dağıtık Defter Teknolojisi (Distributed Ledger Technology) denir. Sistemi suistimal edebilmek için blockchain sistemine dahil tüm bilgisayarların (node) hack’lenmesi gerekir. Bu da merkezi bir sistemdeki tek bir bilgisayarı hack’lemekten binlerce kat daha zordur.
Kalkınma Alanında Blockchain Kullanım Alanları
Blockchain sadece finansal işlem kayıtlarının tutulmasında değil düşünebileceğiniz herhangi bir değerin, genel bir ifade ile, tedarik zinciri kayıtlarının güvenli bir şekilde tutulabileceği bir sistem sunar. Bu nedenle, Dağınık Defter Teknolojisinin (DLT’nin) yardım ve kalkınma kuruluşları için de dönüştürücü etkisi olacağı kesin. Bu konudaki en güçlü argümanlarından biri ise DLT’nin bu kuruluşların en temel problemi olan güven sağlama sorunlarını çözecek olmasıdır. Böylece fonların belirtilen amaç için kullanıldığını, hak sahiplerinin yardım aldığını, yardımın zamanında ve belirtilen şekilde yapıldığını tüm paydaşlar görebilecek ve bu işlerin çok daha hızlı ve daha az maliyette yapılmasına yardımcı olacaktır. Bu noktada talep edilen güveni sağlayamayan kurumlar sektör içindeki ilerlemede geri kalacaklardır.
Gana ve Gürcistan Tapu Kayıt Sistemi Çalışmaları
Sadece kurumlar değil, güven konusunda dönüştürücü etkiyi fark eden hükümetler de ülkelerindeki durumu iyileştirmek ve kalkınmaya katkı sağlamak için blockchain teknolojisini kullanmaya ya da bu teknolojiyi üreten şirketlerle ortaklık yapmaya başladılar. Özellikle kalkınmakta olan ülkelerdeki temel problemlerden biri olan tapu sistemi (land registry) ülkelerin finans dışında uyguladığı başarılı örnekler sunuyor. Gana’da belli bölgelerde ekonomik ve politik olarak dışlanmış ve alt gruplar için bu uygulama pilot olarak yapıldı, ama asıl Gürcistan tüm tapu kayıtlarını, dünyanın önde gelen blockchain şirketlerinden biri olan Bitfury ile blockchain altyapısına taşıdı. Gürcistan’da var olan güven problemini çözmek için blockchain teknolojisinden faydalandı. Buradaki önemli nokta, özellikle kalkınma odaklı projelerde, teknolojinin genellikle karmaşık sosyal ve politik bağlamlarda çözümler değil ancak problemleri çözmek için bir altyapı sağlama potansiyelinin olduğunu fark etmektir. Bu nedenle kalkınma şirketleri, STK’lar ve uluslararası örgütlerin önemi gelecekte korunurken çözüm üretmelerinde kullandıkları altyapı sisteminin giderek blockchain tabanlı olacağı öngörülmektedir. Deneyimin teknoloji ile birleştiği noktada ise değişim yaratan kalkınma projeleri daha verimli, etkili ve hızlı uygulanabilecektir.
