Ekonomi Politikaları Araştırma Merkezi (CEPR) tarafından yayınlanan “The Economics of Fintech and Digital Currencies” başlıklı çalışma içinde yer alan makalelerin özetlerine devam ediyoruz.
CEPR Makale Özetleri serimizin yedincisinde David Andolfatto tarafından kaleme alınan “Merkez bankası dijital parası ve özel bankalar” (Central bank digital currencies and private banks) başlıklı makalenin özetini paylaşıyoruz.
Merkez bankası dijital parası ve özel bankalar
Özel olarak geliştirilen kripto para birimlerine artan ilgi, bir dizi ekonomistin, dijital para birimlerinin birer merkez bankası versiyonları olasılığını araştırmasına neden oldu. Bordo ve Levin (2017) gibi, bunun mümkün olduğunu düşünenler olduğu gibi Cecchetti ve Schoenholtz (2017) gibi diğerleri, olumsuz sonuçlar öngörüyor. Bu yazarlar, merkez bankası dijital para biriminin (CBDC) banka finansmanı, banka kredisi ve finansal piyasa istikrarı üzerindeki potansiyel etkilerinden büyük endişe duyuyorlar.
Ne yazık ki, konuyla ilgili görüşlerimizi şekillendirmeye yardımcı olacak kanıtlar ve hatta teoriler pek yok. Ben bu tarz bir yapılanmada etkilerin para politikasına ve düzenleyici yapıya bağlı olduğunu düşünüyorum.
Analiz çerçevem Diamond’ın (1965), Klein’ın (1971) ve Monti’nin (1972) ortaya koydukları modelleri birleştiriyor. Ekonomiyi geliştiren iki tanım görüyorum; “işçi” ve “yatırımcı”. İşçiler mal ve hizmet üretmek için gereken emeği sağlarlar. Yatırımcılar bu emeği, gelecekteki mal ve hizmetlerin geri dönüşünü sağlayan bir sermaye yapısına dönüştürme kapasitesine sahiptir. Temel olarak, yatırımcıların emek alması gerekiyor ve işçiler gelecek için tasarruf etmek istiyor. İdeal bir dünyada, yatırımcılar ve işçiler, aralarında paylaşılan çıktıları üretmek için emek ve sermaye ile birlikte kooperatifler kuracaklardı. Fakat benim modelimde insanlar kooperatif kurmuyor ve birbirlerine de tamamen güvenmiyorlar, bu yüzden bir değişim ortamı gerekli.
Para, faiz getiren banka mevduat yükümlülükleri (dijital para birimi) ve sıfır faizli fiziksel para birimi (nakit) formundadır. Dijital para birimi özel banka ve merkez bankası tarafından üretilir. Her iki durumda da, talep üzerine nakit olarak itfa edilebilir. Özel bankanın merkez bankasında rezerv hesabı vardır. Para politikası, basitlik açısından, özel banka için hem borç verme hem de mevduat oranı olarak hizmet veren bir politika faiz oranı belirlemekten oluşmaktadır. Yani, özel banka rezerv bakiyeleri pozitif ise rezervlerden faiz kazanabilir ya da negatif rezerv bakiyeleri tutabilir ve borç alınan rezervler için politika faizini ödeyebilir. Banka dışı bireyler, farklı bir faiz oranı (“CBDC oranı”) sağlayan merkez bankası ile mevduat tutabilirler. Merkez bankası ile banka dışı mevduatın negatif olamayacağını tahmin ediyorum. Yani, yalnızca özel bankanın kişilere kredi kullandırmasına izin verilir.
Modelimdeki çalışanlar gelirleri bakımından farklılık gösteriyor ve banka sektörüne girmenin sabit bir maliyeti ile karşı karşıya kalıyorlar. Sonuç olarak, benim modelimdeki düşük gelirli çalışanlar bankasız kalmayı seçecekler ve nakit olarak ödeme alacaklar. Yüksek gelirli işçiler, merkez bankası ve özel banka tarafından sunulan faiz getirili mevduat hesaplarına erişmeyi seçecekler. Bankalara girmeyi seçen işçilerin payının, bankaların sunduğu mevduat faiz oranlarında arttığı gösterilmiştir. Hem merkez bankalarının hem de özel bankaların aynı ödeme hizmetlerini sunduğunu ve böylece mevduat sahiplerinin paralarını nerede tuttukları konusunda kayıtsız olduklarını kabul ediyorum. Sonuç olarak, özel banka, mevduat tabanını elinde tutacaksa, en azından CBDC oranında faiz teklif etmek zorunda kalacaktır.
Şimdi modelimdeki ekonomik aktivitenin doğasını tarif edeyim. Bir dönemin başlangıcında yatırımcıların, çalışan işçilerin bordrosunu finanse etmek için, borç para almaları gerekir. Yatırımcılar sadece özel bankadan fon alabilirler. İlk geçiş olarak, yatırım projelerinin risksiz olduğunu ve yatırımcıların banka kredilerini geri ödemede sorun yaşamayacaklarını düşünüyorum. Özel banka, borç verme işleminde para yaratır, her yatırımcının banka hesabına para kredisi tutarında kredi verir. Kredi alan yatırımcılar, banka müşterisi işçilerine mevduat transferi yoluyla ve bankasız çalışanlarına nakit olarak ödeme yaparlar. İşçiler gelecekte mal ve hizmet satın almak için kullanacaklarını paralarını bankalarda korurlar. Yatırımcılar, banka kredilerini geri ödemek ve kendi tüketimlerini finanse etmek için gelecekteki ürün satışlarını kullanırlar.
Modelin ana önerisi bağlayıcı likidite kısıtlamalarının bulunmadığını, özel bankanın borç verme davranışının CBDC’den (özellikle CBDC faiz oranı) etkilenmediğini ileri sürüyor. Herhangi bir bağlayıcı düzenleyici kısıtlama – örneğin bir rezerv veya sermaye gereksinimi, likidite teminatı oranı veya ödünç alınabilecek rezervlerin sayısı üzerindeki bir kısıtlama gibi – bu sonucun üretilmesinde önemli bir rol oynar. Ancak bunun gösterdiği şey, banka kredilerini etkilemesi beklenebilecek faktörün salt CBDC olmadığı; aksine, düzenleyici çerçevenin merkez bankasınının tekelleşmesine izin verebilecek politik tutumu olacaktır. Düzenleyici çerçeve, elbette, halkın ihtiyaçlarına uyacak şekilde değiştirilebilir.
Finansal ekosistmein kaygısı nelerdir? Risksiz, faiz oranı yüksek bir devlet güvencesinin kullanılmasının nasıl dengesizleştirici olabileceğini görmek zor. Doğru, bankalar mevduat çıkışlarına tanık olabilirler, ancak müşterilerine daha iyi şartlar sunarak bu çıkışları engelleyebilirler. Ancak, büyük miktarda mevduat çıkışı durumunda bile, faiz hedefli bir merkez bankası, bankaların rezerv almalarını sağlamaya istekli olmalıdır. Diğer hususlarda olduğu gibi, bir CBDC’nin bankalar ve finansal piyasalar üzerindeki potansiyel etkisi, hükümetlerin uyguladığı politikalara bağlıdır. Teorik sonuçlarımın hassasiyetini, modelimi, banka ve yatırım riski, ahlaki tehlike, düzenleyici hususlar ve açık ekonomi konuları gibi eksik fakat potansiyel olarak önemli olan faktörleri içerecek şekilde genişletmek ilgi çekici olacaktır.
Önemli Not: İlgili makale referanslar ve detaylar içermektedir. Bu özet makalenin tamamını içeren çalışmaya buradan ulaşabilirsiniz.
