Çin’de blockchain: Büyük duvarın ardında büyüyen tohum

Çin’de blockchain: Büyük duvarın ardında büyüyen tohum

Blockchain teknolojilerinde Çin liderliğe oynuyor.

Merkezi bir otoritenin olmayacağı bir teknoloji olarak ortaya çıkan blockchain teknolojilerine en çok yatırım yapan, en çok patent alan ve en çok kullanıcısı olan ülke son derece “merkezi” otoritesi ile bilinen Çin Halk Cumhuriyeti.

Bu yazıda Çin’in dijital stratejilerinin yönetimi, hukuki yaklaşımları, üniversite ve yatırımcıların rolü ve bunların neticesinde ortaya çıkan projelerden örnekler ele alınmaktadır.

Bankalar, finans kuruluşları ve Çin’in blockchain ilgisi

Yönetim yapıları Çin ile benzerlik gösteren hemen hemen bütün büyük bankalar ve finans kuruluşları blockchain projeleri için milyar dolarlar harcıyorlar.

Örneğin 2018 yılında en fazla blockchain patenti alan ilk beş firma sırasıyla: Alibaba, IBM, Mastercard, Bank of America ve Peoples Bank of China olmuştur.

Temelde blockchain teknolojilerinin büyük finansal organizasyonlara sağlayacağı faydalar üç ana başlıkta toplanabilir: birincisi maliyet avantajları, ikincisi güvenlik ve mevzuata uyum, üçüncüsü yeni gelir modelleri.

Çin, blockchain teknolojisini dijital stratejileri ve ekonomik büyümesi açısından çok önemli bir konuma taşımaktadır.

Çin’de dijital stratejilerin yönetimi

Çin dijital stratejilerinin bir sonucu olarak blockchain konusunda da liderliği hedeflemektedir.  Çin, özet olarak: 5G-Yapay zekâ-Nesnelerin İnterneti-Bulut ve blockchain ve diğer yıkıcı inovatif dijital teknolojilerde lider olmaktır.

Küçük ama etkili bir ekip Çin dijital stratejilerine yön veriyor.

Devlet Başkanı Xi Jinping’in askeri ve sivil entegrasyonu sağladığı, bilim ve teknoloji grubunu Li Keqiang ,imşaat ve üretim grubunu Ma Kai ve ewform ve inovasyon grubunu Liu He’nin yönettiği bu ekip Çin’in dijital stratejilerinin başında bulunuyor. ⁽¹⁾

2013 yılında Devlet Başkanı olur olmaz bilim ve teknoloji konusundaki komitelerin çalışmalarına ağırlık veren Xi Jingping, her ortamda Çin’in teknolojik liderlik hedeflerinin önemini dile getiriyor.

Aralarında 2018 yılında güncellenen “Made in China 2025” ve “Dijital İpek Yolu” gibi çok bilinen projelerin de yer aldığı politik inisiyatif programları bu küçük ama etkin ekibin liderliğinde ekonomik, sosyal ve askeri sonuçları olan projelere dönüşüyor.

Blockchain teknolojisi konusunda hem devlet desteği hem de kısıtlamalar çok net

Ülkenin “Beş Yıllık Kalkınma Planı” dokümanlarında blockchain “ulusal öncelikli teknoloji” olarak nitelendiriliyor. Ancak kriptoparalar ve blockchain tamamen farklı iki konu olarak ele alıyor.

Kriptopara kısıtlamalarının gerekçeleri

Özellikle 2013 yılında başlayan ve 2017 yılından sonra ağırlaşan kısıtlamalarla Çin’de kriptopara borsalarına erişim, ICO yapmak ve ICO projeleri için halktan para toplamak yasak.

Kriptopara kısıtlamaları ile ilgili başlıca üç gerekçe:

1. Finansal okur yazarlığı olmayan büyük kitlelerin “manipülasyon ve spekülasyona açık yüksek riskli yatırım” ilgisi
2. Birçok projenin istismar ve sahtekarlığa açık olması
3. Çin’in kendi ulusal dijital para konusundaki çalışmaları

Kanunların ve düzenlemelerdeki eksiklikler, Çin gibi sahtecilik konusunda çok iyi ünü olmayan bir ülkede son derece büyük ve acımasız istismarlara yol açmıştır.

Özellikle yaşlı insanların kandırıldığı birçok dolandırıcılık olayı sonrasında paralarını kaybeden insanların yarattığı sosyal sorunlar alınan kararlar için önemli bir gerekçe oluşturmuştur. Örneğin kripto-para madenciliği makinası” olarak adlandırılan içine ağırlık konulmuş kutuların, akıllı telefonu dahi olmayan yaşlı insanlara satıldığı bir dolandırıcılık olayında 300 milyon USD dolandırıcılık yapıldığı bildirilmektedir.

Blockchain konusunda bazı kanun ve düzenlemeler

Blockchain kayıtlarının kanuni delil sayılması

Geçen yıl Çin Halk Yüksek Mahkemesi blockchain kayıtlarını bağlayıcılığı olan hukuki delil olarak kabul edileceğini açıkladı. ⁽²⁾

Bu karar birçok kişi tarafından blockchain teknolojisinin yaygınlaşması açısından önemli ve destekleyici bir gelişme olarak değerlendirildi. Çin Halk Yüksek Mahkemesi’nin Eylül 2018’de açıkladığı kararına göre: Mahkemeler internet ile ilişkili davalarda blockchain ortamındaki kayıtları yasal bağlayıcılığı olan hukuki delil olarak kabul edecek.

2017’den bu yana Çin’de “İnternet Mahkemeleri” adı altında çalışan mahkemeler mevcut. İlk olarak Hangzhou eyaletinde açılan bu mahkeme aynı zamanda blockchain kayıtlarını da delil olarak kabul eden ilk mahkeme.

Çin’in blockchain yaklaşımının internet yaklaşımına benzerliği

Birçok kişi Çin’in blockchain konusuna “kısıtlamalar ve desteklerle dolu” dolu olan yaklaşımını internete olan yaklaşımına benzetiyor.

Örneğin 2018 yılında tüm blockchain şirketlerine, kullanıcılarının kişisel veri ve faaliyet sayfalarını talep üzerine yetkili makamlara teslim etmelerini gerektiren yeni düzenlemeler yayınlandı.

Birçok kişi böyle bir düzenlemenin bu teknolojinin doğasına aykırı olduğunu dile getirdi. Daha ileri gidip Çin’in bir “blockchain duvarı” inşa etmeye çalıştığını söyleyenler oldu. Çin’in internet üzerinde uyguladığı sansüre Çin seddinin İngilizce adı olan “Great Wall” kelimelerine benzetilerek “Great Fire Wall” denmesi ve aynı benzetmenin devamı olarak “Great Blockchain Wall” benzetmesi yapanlar oldu.

Benzer bir yaklaşım Çin’in Pazar lideri olduğu bitcoin madenciliği konusunda da yaşanıyor.

Bitcoin madenciliğinin yasaklanacağı gündeme sıklıkla gelmesine rağmen, dünyanın en büyük bitcoin madenciliği firmalarının Çin firmaları olması, en büyük madencilik faaliyetinin Çin’de yapılması bu konunun da Çin usulü bir yöntemle çözülebileceğini düşündürüyor. Bu konuda bitcoin madenciliği yapan firmalar sürekli hidroelektrik santralları ve yenilenebilir enerji kullandıklarını açıklamaları bu konudaki tartışmaların bir süre daha devam edeceğini gösteriyor. Çin’in bitcoin madenciliğini yasaklaması durumunda bunun bitcoin pazarları üzerinde nasıl bir etki yaratacağı ya da Çin’deki madencilerin nereye gidecekleri ise ayrı bir tartışma konusu.

Bu değişken tutum yatırımcıları nasıl etkiliyor?

Devletin etkin rolü Çin’deki blockchain yatırım ortamını da şekillendiriyor.

Aslında devlet destekli teknoloji firmaları ve fonlar Çin blockchain pazarının en önemli oyuncuları.

Özellikle Baidu-Alibaba-Tencent (BAT) üçlüsü hem fonlardan en fazla yararlanabilen hem de en fazla yatırım yapabilen şirketlerin başında geliyor. 2019 yılı içerisinde Çin, seçilmiş 197 adet blockchain projesine destek vereceğini açıkladı. Bu projeler içerisinde bankaların ve bu şirketlerin de projeleri var.

Çin’de kriptopara projeleri için halktan fon toplamanın yasak olması nedeni ile sadece profesyonel fonlar bu projelere yatırım yapabiliyor. Bu nedenle ülkede blockchain ile ilgili birçok proje daha düşünce aşamasında kurumsal yatırımcıların desteğini almak zorunda.

Bu durum finansal açıdan sorunsuz ama pazarlama açısından yetersiz birçok blockchain projesi oluşmasına neden oluyor. Birçoğu “uluslararası topluluk odaklı” olan bu projeler pazarlama eksiklikleri (zayıf bir internet sayfası, yeterince güçlü hazırlanmamış tanıtım dokümanları ve yetersizliği vs…) nedeni ile uluslararası pazarlara çıkamıyor. ⁽³⁾

Pazar ölçeği Çin yatırım fonlarının büyümesine yardımcı oluyor. Ayrıca, değişken kanuni süreçler nedeni ile birçok yabancı yatırımcı Çin’deki fonlarla ya da Hong Kong ve Singapur’daki firmalar aracılığı çalışmak zorunda kalıyor.

Blockchain birçok konuda gelişmeye açık. Yetişmiş insan gücü ve araştırma eksikliği hala en çok eksikliği hissedilen konu.Blockchain projelerinde üniversitelerin rolü:

Blockhain teknolojilerinin finans problemlerini kendi tarzında çözen Çin için blockchain konusunda üniversitelere de önemli görevler düşüyor, bunların başlıcaları:

1. Blockchain konusunda yetişmiş insan gücü oluşturmak,
2. Bölgesel blockchain projelerine teknik destek vermek
3. Teknolojiyi geliştirecek bilimsel araştırmalar yapmak

Çin Hükümeti 1998 yılında C9 ligi olarak adlandırdığı 9 üniversiteyi yapacakları akademik ve teknolojik çalışmalar için fonlamaya başladı.Bu üniversiteler ulusal araştırma fonlarının yaklaşık %10’unu almaktadır.

Başta C9 üniversiteleri olmak üzere Çin’deki birçok üniversite blockchain konusunda önemli çalışmalar yapmaktadır. Büyük bölümü devlet ve eyalet fonları tarafından desteklenen üniversiteler aynı zamanda proje bazında özel sektör kuruluşları ile de ortak çalışmalar yapmaktadır.

Bu çalışmalardan üç tanesi aşağıda listelenmiştir:

• Fudan Universitesi bünyesinde “Sangay Blockchain Mühendislik Araştırma Merkezi” kuruldu. Şehir yönetimi, belediye ve Şangay bilim ve teknoloji komitesi tarafından desteklenen merkezde 40 üzerinde araştırma görevlisi, 5 yönetici görev alacak. Merkez toplu taşıma ödemeleri, şehirlerarası tıbbi tedavi, akademik yeterlilik doğrulama ve ulaşım biletleri alanlarında sanayi ile iş birliği yapacaktır ⁽⁴⁾.
• Pekin Üniversitesi ve Tsinghua Üniversitesi, bankalar arası para transferi projesi Ripple ile birlikte bir araştırma bursu yayınladı.Dünya genelinde 50 milyon USD tutarında burs programı olan Ripple, desteklediği 17 üniversite içerisine Pekin ve Tsinghua Üniversite’lerini de ekledi ⁽⁵⁾.
• Zhejiang Üniversitesi, bünyesinde 2018 yılında açılan “Fortuna Blockchain Merkezi” açıldı. Bu merkez açılana kadar üniversitenin 6 adet patent başvurusu ve 7 adet yayınlamış bilimsel makalesi bulunuyor.

Önemli blockchain projeleri:

Çok net veriler olmamakla beraber dünyadaki blockchain projelerinin %20 ile %30’unun Çin’de devam eden projeler olduğu düşünülmektedir. China.org sitesinin haberine göre yeni blockchain projelerinin %25’i Çin’de yer alan projelerdir. ⁽⁶⁾

Aşağıda özellikle Çin’in beklentilerini daha iyi anlayabileceğimizi düşündüğümüz üç tane proje aşağıda özetlenmiştir:

• 11 Milyon kişinin kullandığı Shenzen Metrosu Blockchain ile Ödeme ve Faturalama

Çin’in blockchain teknolojisinden beklentilerini en iyi görebileceğimiz projelerden bir tanesi Shenzhen Metrosu blockchain projesi.

Shenzen vergi idaresi metro, taksiler, havaalanı servisleri dahil olmak üzere ulaştırma sistemlerinde faturalama gereksinimlerini karşılamak için bir blockchain projesi başlattı ⁽⁷⁾.

Shenzhen metrosunda QR kodlu ödeme sistemi Mayıs 2018 tarihinden beri kullanılıyor. Mayıs-Kasım 2018 tarihleri arasında 11 milyondan fazla kişi bu ödeme sistemini kullanmış.Mart 2019 içerisinde hayata geçen proje ile WeChat ile ödeme yapan kullanıcılar bir blockchain altyapısı ile yolculuklarının sonunda e-faturalarını alabiliyorlar. İstatistiklere göre günde ortalama 160 bin kişinin bu yolculuğu ile ilgili bir belge ihtiyacı duyuyor.

Özellikle ülkede “fapiao” adı verilen vergi ve indirim amaçlı düzenlenen çok nüshalık faturalar en fazla sahteciliği yapılan dokümanlar arasında yer alıyor. Bu nedenle vergi idaresi projeye büyük önem veriyor.

• Çin Merkez Bankası’nın dijital para çalışmaları ve People Bank of China (PBoC)

Çin’de yasal bir dijital para konusunda uzun zamandır çalışmalar devam ediyor.

Blockchain teknolojisini test eden PBoC Dijital Para Araştırma Enstitüsü ve Merkez Bankası çalışmalarının kapsamını genişletme kararı aldı ⁽⁸⁾.

Yapılan açıklamalar dijital paralar ile KOBI’lerin ve projelerin ticari finansman ihtiyacına dijital bir çözüm üzerinde yoğunlaşıldığını göstermektedir.

Çin’de ortaya çıkan blockchain tabanlı yeni bir yardımseverlik türüPBoC, bu amaçla bir dizi bölgesel banka ve akademik kurumla ortaklıklar yapıyor, Blockchain ve yapay zekâ tabanlı fintech şirketleri destekliyor. Çin’deki Devlet Fikri Mülkiyet Ofisi (State Intellectual Property Office) verilerine göre PBoC, 2017 yılında 32 dijital para patenti ve 2018’de 14 patenti başvurusunda bulundu.

Çin’de 800.000’den fazla kayıtlı yardım organizasyonu bulunuyor. Bu organizasyonların topladığı yardım tutarı 22 milyar USD üzerinde ⁽⁹⁾. Büyük bölümü sağlıklı çalışsa da yardım konusunda da istismarlar var ve bu durum hayırseverlerin güvenini kırıyor ve insanları yardım yapmaktan caydırıyor.

Çin ilk kez 2016’da bir yardım yasası kabul etti. Bu yasa ile yardım yapanlara vergi indirimi talep etme imkânı sağlandı.

Ayrıca İçişleri Bakanlığı, aralarında Alibaba ve Tencent gibi büyük firmaların da bulunduğu 13 firmaya yardım fonlarını toplamada aracılık yetkisi verdi. Bu kurumlar cep telefonları ve internet üzerinden yardım toplayabiliyorlar.

Blockchain teknolojisi Çin’deki bu yapı içerisinde temel olarak aşağıdaki faydaları sağlıyor:

• Yardımseverler şeffaf bir şekilde yaptıkları yardımın nereye harcandığını ya da kime teslim edildiğini görebiliyorlar.
• Küçük organizasyonlar bağımsız yardım kampanyaları başlatabiliyor. Blockchain platformları onların bu faaliyetlerini çok daha hızlı yapmalarını sağlıyor.
• Toplum örgütleri ve hayırseverler yoksulluk, eğitim, sağlık gibi sosyal sorunların çözümlerinde daha konularda daha aktif rol alabilecekleri güven ortamını sağlıyor.

Trust-Tech olarak adlandırılan ve kişiler arası güven ve yardım konusunda çalışan firmaların sayısı giderek artıyor. Blockchain teknolojisinin bu firmaların da iş yapma şekli üzerinde önemli katkılar sağladığı görülüyor.

İlk kez 2016 yılında bir deneme amacı ile Ant Financial -Alipay işitme engelli 10 çocuk için blockchain tabanlı bir yardım kampanyası düzenlemiş.Bu kampanya ile çok kısa bir zaman içerisinde 29.560 USD tutarında yardım toplanmış.

Antlove kullanıcıları blockchain sistemindeki kayıtların gerçek zamanlı ve bu kayıtların değiştirilemeyeceğini ve silinemeyeceğini biliyor. Dolayısı ile bu sisteme daha fazla güven duyuyor.

Sonuç:190 milyon Çinli, Antlove blockchain ağı üzerinden 2017 yılının ilk 9 ayında 50 milyon USD üzerinde bağış yapmış.

Son derece “merkezi” yapısı ile Çin blockchain teknolojilerine çok ciddi bir yatırım yapmaktadır. Çin’in blockchain teknolojilerini “merkezileştireceği” iddiaları güçlenmektedir. Ancak büyük banka ve finans kurumlarının da benzer çalışmalar içerisinde oldukları dikkate alındığında bu durumun blockchain teknolojilerinin geleceğini nasıl etkileyeceği bir tartışma konusudur.

Çin Devlet Başkanı Xi Jingping’in göreve geldiği günden itibaren yıkıcı inovasyon konularında liderlik politikası 5 yıl gibi kısa bir sürede içerisinde meyvelerini vermeye başlamıştır.

Blockchain teknolojisinin yaygınlaşması incelenen üç proje örneğinde de görüldüğü gibi ülkedeki büyük dijital ödeme platformlarının öncülüğünde devam etmektedir. Değerlendirilen projeler blockchain teknolojilerinin ekonomik büyüme, sosyal değişim ve teknolojik ilerlemeye katkıları daha net görülmeye başlandığı bir döneme girdiğimizi göstermektedir.

Kaynakça:

(1) China’s digital rise : Challenges for EuropeKristin
Shi-Kupfer; Mareike Ohlberg
https://www.merics.org/sites/default/files/2019-04/MPOC_No.7_ChinasDigitalRise_web_final.pdf

(2) South China Morning Post
China accepts blockchain verification for evidence in courtroom
https://www.scmp.com/tech/article/2163487/china-accepts-blockchain-verification-evidence-courtroom

(3) An Undervalued Blockchain Market In China Is Good News For You, Noam Levenson
https://hackernoon.com/@noamlevenson

(4) China Banking News Shanghai Launches Blockchain Research Centre at Fudan University
http://www.chinabankingnews.com/2019/02/17/shanghai-launches-blockchain-research-centre-at-fudan-university/

(5) Press Release Announcing Blockchain Technology Research Scholarship Program
http://fintechlab.pbcsf.tsinghua.edu.cn/english/common/main/newsDetail?id=643

(6) org.cn Nation leads world in blockchain projects
http://www.china.org.cn/business/2019-04/02/content_74636929.htm

(7) Securities Daily official website-The country’s first rail transit blockchain electronic invoice opened
http://www.zqrb.cn/jrjg/hlwjr/2019-03-18/A1552923899311.html

(8) Chinese Securities News – The Central Bank Digital Currency Institute has a multi-distribution of the Science and Technology Center
http://news.cnstock.com/news,yw-201809-4268560.htm

(9) Standford Social Innovation Review – China’s New Model of Blockchain-Driven Philanthropy
https://ssir.org/articles/entry/chinas_new_model_of_blockchain_driven_philanthropy