Ekonomi Politikaları Araştırma Merkezi (CEPR) tarafından yayınlanan “The Economics of Fintech and Digital Currencies” başlıklı çalışma içinde yer alan makalelerin özetlerine devam ediyoruz.
CEPR Makale Özetleri serimizin dördüncüsünde Linda Schilling ve Harald Uhlig tarafından kaleme alınan “Temel Bitcoin ekonomisi” (Some simple Bitcoin economics) başlıklı makalenin özetini paylaşıyoruz.
Temel Bitcoin ekonomisi
Kripto para birimleri, özellikle de Bitcoin, son yılların en çok dikkat çeken konularından birisi. Coincodex.com’a göre, kripto para birimlerinin toplam piyasa değeri Aralık 2018’de yaklaşık 400 milyar dolara ulaşmıştı.
Bitcoin fiyatı 2016 ve 2018 yılları arasında çarpıcı bir şekilde yaklaşık 20.000 dolara yükseldi. Daha sonra, hızla gerileyerek 6.000 dolara sabitlendi (Özet tarihi itibariyle 5000 dolar civarında). Bitcoin fiyat oynaklığı hala oldukça ciddi seviyelerde. Bu gelişmeler, kripto para birimlerinin değerlemesinin arkasında yatan sebeplerin anlaşılmasını gerekli kılıyor.
Bitcoin’de bir merkez bankası yok
Haziran 2018’de yayınlanan bir Financial Times makalesine göre, Uluslararası Takas Bankası (BIS), kripto fiyatlarının istikrarsızlığını kripto merkez bankası olmamasına bağlıyor. Bitcoin’in değerinin bir merkez bankası tarafından kontrol edilmemesi, bu yapıyı geleneksel para birimlerinden ayırıyor.
Örneğin ABD Federal Rezervi, istikrarlı bir enflasyon oranı belirlemek gibi politika hedeflerine ulaşmak için dolaşımdan dolar çeker veya sunar. Buna karşın bitcoin arzı, ‘madencilerin’ merkezi olmayan bilişim faaliyetleri ile sağlanır ve yalnızca zamana bağlıdır. Bu özellik nedeniyle, fiyat istikrarını artırmaya yönelik geleneksel araçlar kripto para birimleri için kullanılamaz. BIS, “istikrarsız değeri” uzun vadede kripto para birimleri için büyük bir sorun olarak ele almaktadır.
Döviz kuru belirsizliği ve döviz spekülasyonu
Kripto paralar, dolarlar gibi, özünde değersizdir. İtibari para biriminin varlığı yeni bir kavram değildir. Bununla birlikte, özellikle Bitcoin veya kripto para birimleri ile yeni sorunlar ortaya çıkar. Özellikle, bir Bitcoin merkez bankasının olmaması ve zamanla artan ancak sınırlı bir bitcoin arzı bitcoin fiyatında gözlenen rastgele dalgalanmaların en büyük belirleyicisidir. Son olarak, tüccarlar Bitcoin ve diğer kripto para birimlerini bir yatırım aracı olarak değil, yükselen fiyatlardan hızlı bir rant kazanım aracı olarak görmektedir.
Durum analizi
Bitcoin’in (veya herhangi bir başka kripto para biriminin) ikili rolünü hem bir değişim aracı hem de bir spekülasyon nesnesi olarak analiz ediyoruz. Bozulabilir bir tüketim malını satın almak için hem doların hem de bitcoin’lerin bir ödeme aracı olarak hizmet ettiği gelecekteki bir dünya öngörüyoruz. En önemlisi, hem doların hem de bitcoinin gerçekten değersiz olduğunu varsayıyoruz. Diğer varlıkların aksine, bu para birimlerinden herhangi birinin elde edilmesi, kâr payı veya fayda sağlamaz. İtibari para birimlerinin tek kullanımı, mal almak için kullanılabilecek olmalarıdır. Dolar için dışsal olarak verilen stokastik enflasyon hedefine ulaşan bir merkez bankası olduğunu ve Bitcoin’in değerini kontrol eden merkezi bir kuruluş bulunmadığını varsayıyoruz.
“Bitcoin spekülasyonu yok” sonucu
Büyük oranda bitcoin sahibi olanların fiyat artışında spekülasyon yapmak için ellerindeki bitcoinleri koruduklarını görüyoruz. Bununla birlikte, makul derecede bir varsayım ile, dengesizliğin pazardaki işlemlerden kaynaklandığını görüyoruz. Kullanıcılar hem dolarını hem de bitcoinlerini harcıyor. Alıcı ve satıcı arasında sezgiye dayanan karmaşık bir tango. Bugün bitcoin fiyatı düşük olsaydı, alıcı ve satıcılar bitcoin kullanmak istemeyeceklerdi. Denge için ticaretin her iki tarafının da mutlu olması gerekiyor. Bu nedenle, bir denge için sağlıklı ticari işlemler gerekiyor.
Bitcoin fiyatlandırma denklemi
Gelecekteki bitcoin fiyatının (dolar cinsinden), dolar enflasyonundaki değer değişimini hesaba katarsak, aslında gelecekte bugünkü bitcoin fiyatına eşit olacağını düşünüyoruz. Fiyatlandırma formülümüz standart tüketime dayalı sermaye varlık fiyatlandırma modeli (CCAPM) sonuçlarına benzer.
Ancak, önemli bir fark var. CCAPM, varlıkların bugünden yarına dek marjinal olarak daha fazla tüketilmeyecek bir oranla dengelendiğini göz önüne alır. Buna karşılık, bizim fiyat denklemimiz, hem alıcılar hem de satıcılar için bitcoinlerin dolarlara karşı kullanılması arasındaki ek kayıtsızlıktan kaynaklanıyor. Sonuç olarak, fiyatlandırma denklemimiz intratemporal düşüncelerden yararlanır ve fiyatlandırma çekirdeğimiz CCAPM literatüründe kullanılanlardan biraz farklı olabilir. Sezgisel olarak, riskten kaçınma için bitcoin’lerin beklenen gerçek getirisinin, dolar tutma için gerçek getiriyi eşitlemesi gerekir. Bu durum ihlal edilirse, satıcılardan biri para birimlerinden birini kabul etmeyi reddeder veya alıcılar onlarla ayrılmayı reddeder. Bu nedenle fiyatlandırma formülümüz, yalnızca kullanıcıların dolarların yanı sıra bitcoin harcamasını gerektirir.
Fiyatlandırma formülü, gelecekteki bitcoin fiyatının dolar enflasyonu ile düzeltilmiş marjinal tüketim ile korelasyonu açısından yeniden yazılabilir. Eğer bu korelasyon negatifse, o zaman dolar cinsinden bitcoin fiyatı beklentide artar. Öte yandan, pozitif korelasyon altında, bitcoin değeri beklenti içinde düşer. Herhangi bir korelasyonun olmadığı özel bir durumda bugünün bitcoin fiyatının yarının bitcoin fiyatının en iyi tahmini olduğu anlamına gelir. Yine, standart varlık fiyatlandırma sonuçlarındaki farkı, böyle bir korelasyon eksikliğinin bunun yerine varlık fiyatının faiz oranında artacağı anlamına geldiğini unutmamalıyız.
Dolar para politikasının etkileri
Modelimizdeki bitcoin ve dolar arasındaki rekabet, enflasyona bağlı bir bitcoin fiyatlandırma formülüne yol açmaktadır. Bu nedenle, bitcoin fiyatları dolar para politikası ile etkileşime giriyor. Bunun dolar merkez bankası için hem konvansiyonel hem de konvansiyonel olmayan bir etkisi olduğunu gösterdik. Geleneksel uygulama için, bitcoin fiyatlarındaki dalgalanmaların dışsal olduğunu varsayıyoruz. Ardından dolar merkez bankası, arzu edilen enflasyon hedefine ulaşmak için dolar arz kararlarında bu dalgalanmaları ve kripto para birimi arzını dikkate almalıdır. Dolar yerine bitcoinlerle yapılan ticari işlemler ne kadar fazlaysa, merkez bankası bitcoin fiyatlarındaki dalgalanmaları o kadar fazla göz önünde bulundurmalı ve dikkate almalıdır. Geleneksel olmayan bakış açısına göre, dolar enflasyonu hedefinin çok çeşitli dolar enjeksiyonları için gerçekleştiğini varsayalım. Ardından piyasa takas durumu, dolar merkez bankasının bitcoin fiyatını yönlendirebileceği anlamına gelir.
Bununla birlikte, nihayetinde merkez bankaları için çıkarımlar oldukça daha geniş kapsamlı olabilir. Merkez bankaları para temininde tekelci idiler ve bu konforlu statükonun yükselişine tanık olabiliriz. Bitcoin gibi kripto para birimlerinin şu andaki tasarımı hala istenen bazı özelliklerden yoksun olabilir ve merkez bankalarının piyasaya likidite enstrümanları ve ödeme araçları sağlamada daha iyi olacakları anlaşılabilir. Ancak bu piyasanın gelişiminin başlangıcındayız ve özel olarak tahsis edilen paralar zaten merkez bankalarının önerdiği paralara kıyasla bazı avantajlar sağlıyor. Halihazırda Bitcoin işlemlerine dahil edilmek mümkün olan akıllı sözleşmelerin kapsamı, mevcut nakit işlemleriyle ve aynı zamanda öngörülen gelecekteki merkez bankası dijital para birimi ile mümkün olanın ötesinde oldukça genişlemektedir. Kripto para birimleri ile yapılan işlemler, bir merkez bankasının ihlal etmeye teşebbüs edebileceği mahremiyet açısından koruma sağlayabilir. Piyasanın rekabetçi güçlerinin, merkez bankaları gibi devlet tarafından yönetilen kurumların kendi başlarına yapabileceklerinin ötesine yenilikler getirmesi şaşırtıcı değildi. Bu bizi nereye götürecek? Zaman gösterecek.
Önemli Not: İlgili makale referanslar ve detaylar içermektedir. Bu özet makalenin tamamını içeren çalışmaya buradan ulaşabilirsiniz.
