Facebook’un uzun süredir üzerinde çalıştığı belirtilen kripto varlık projesi nihayet bağımsız ve kâr için kurulmamış “The Libra Association” adı ile ortaya çıktı. Bu analizimizde Libra’nın satır aralarını okumaya gayret göstereceğiz.
Satoshi Nakamoto isimli ve gerçek kimliği hala belirsiz bir kişi veya grubun 2008 yılında yayınladığı “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” başlıklı makale var olan teknolojileri akıllıca birleştiriyor ve merkezi bir denetime ihtiyaç duymadan güvenli bir veri kayıt sistemi öneriyordu. Bu sistemi güçlü kılan iki ana unsur vardı. Bunlardan ilki; kırılması imkansız görünen bir kriptografik koruma ile verinin sahipliğini belirlemesi ve bunu transfer etme imkanı sağlaması. İkincisi ise; başta belirlenen kuralların ancak çoğunluğun ortak kararı (koşulsuz demokratik çoğunluk) ile değiştirilebilmesi. Sistem öyle başarılı şekilde tasarlanmıştı ki kurallar üzerinde büyük bir değişiklik yapmak, zaman zaman tartışılsa bile, sistemin bütünlüğünü etkileyecek şekilde hiç gerçekleşmedi. Verinin sahipliği ve güvenliği ise 10 yıldan uzun süredir henüz kırılabilmiş değil.
Bitcoin geleneksel merkezi finans sistemine karşı anarşist bir çıkıştı. Merkezi yapıları ortadan kaldırarak parasal değeri dijitalleştirmeyi hedefliyordu. Düzenlemelere ve merkezi yapılara karşı bir isyandı. Bitcoin makalesinde Blockchain kelimesine de hiç yer verilmemişti. Ancak bu teknolojinin farklı ihtiyaçlar için de kullanılabileceği ortaya çıkınca Blockchain kelimesi şekillendi ve bu kavram Bitcoin makalesi ile ilk çıkılan hedefin çok ötesinde dünyayı değiştirebilecek bir noktaya ulaştı. Bu çerçevedeki tüm gelişmeleri Blockchain Türkiye Platformu (BCTR) üzerinden takip etmeniz için gayret gösteriyoruz.
Aradan geçen 10 yılı aşkın zamanda, ilk döneminde değeri belirlenmemiş dijital kayıtlar kripto para adı altında yeni bir pazar oluşturdu. bu sürece bilinçli veya bilinçsiz şekilde erken dönemde dahil olanların zenginleşmesi ile kripto piyasaların büyüsüne kapılarak milyonlarca insan yatırımlarını kaybetti. Her zaman olduğu gibi doğru ile yanlış dürüst ile dolandırıcılar iç içe girdi ve düzenlenmeyen bu pazar devrimsel olmaktan çok evrimsel sürecine devam ediyor.
Madalyonun diğer tarafında ise bu yenilikçi yaklaşımların bizlere getirdiği kolaylıkları kimse inkar edemez; finansal piyasalar açısından sınır ötesi varlık transferi ve merkezi yapıların tahakkümünden arındırılmış çözümler dünyanın artık sık sık rotasından şaşan finansal piyasalarında alternatif çözüm arayışlarının cevabı olabilir. Öyle ki küresel internet devi Facebook’un bir süredir bu teknolojiler üzerinde çalıştığı biliniyor ve bir çözüm ile ortaya çıkması bekleniyordu. Nihayet 18 Haziran 2019 günü beklenen gün geldi ve Libra tanıtıldı.
Nedir bu Libra?
Pek çok kaynakta Libra’nın, Facebook’un kripto parası olduğuna yönelik yapılan yorumlar resmi olarak doğru değil. Bunu daha iyi anlamak için birlikte önce Libra’nın resmi tanıtım videosunu izleyelim.
Verilen mesaj açık: Dijitalleşen iletişim dünyasında, internet altyapısı ve mobil çözümler hızla gelişti. Libra projesi bu gelişmeler çerçevesinde, blockchain teknolojisini kullanan bir kripto varlık olarak tasarlanmıştır. Bu projede kripto varlıklar resmi varlıklar ile desteklenerek sabit bir değere bağlanmakta ve süreç bağımsız Libra Derneği (Association) tarafından yönetilmektedir.
Libra’nın kendi sitesinde derneğin yapısı; kâr için kurulmamış, Açık Kaynaklı, Ölçeklenebilir ve Sabitlenmiş Kripto Varlıkları merkeziyetsiz şekilde yönetmek olarak tanımlanıyor. Bu merkeziyetsiz yapının kurucu paydaşları olarak Mastercard, PayPal, PayU, Stripe, Visa, ebay, Facebook (Calibra isimli alt organizasyonu ile), Lyft, Uber, Spotify, Vodafone, Coinbase gibi gayet tanınmış şirket ve organizasyonlar karşımıza çıkıyor.
Her ne kadar resmi olarak açıklanmasa da projenin Facebook mühendisleri tarafından geliştirildiği ve tasarlandığı bilinen bir gerçek. Diğer yandan “Açık Kaynaklı” yapı gereği tüm geliştirici dokümanları gayet anlaşılır ve düzenli şekilde sitede yer alıyor. Bu yaklaşım Libra’nın zaman içinde varmak istediği noktaya ulaşmasını kolaylaştırıcı bir rol oynayabilir.
Libra sıkça sorulan sorular bölümünde Blockchain’i peer-to-peer ağ üzerinde depolanan veri teknolojisi olarak tanımlarken, kriptopara kavramını ise bu ağlardaki şifreli veri transferleri olarak ifade ediyor. Bu çerçevede Libra, dünya çevresinde geniş yapıda kabul görecek, dengeli değerli bir kripto para olarak lanse ediliyor.
Libra şu anda geliştirilmekte ve gelişmekte olan bir ağ, test ağı üzerinden bu süreç devam edecek. Kesin olarak ne zaman kullanıma sunulacağı belirtilmemiş ancak organizasyona dahil olmak isteyenlerin başvuru ile alakalı bilgilendirileceği referans bir sayfa ve geri bildirim ve öneriler için bir diğer sayfa sitede bulunuyor.
Libra White Paper dokümanında yer alan üçüncü bölüm Libra Blockchain ağını detaylandırmak için kaleme alınmış. Bu bölümde Libra ağı için üç ana özellik tanımlanıyor;
- Ağın kendisine ait Move programlama dili
- Mutabakat protokolü olarak Byzantine Fault Tolerant (BFT) kullanması
- Geniş çerçevede gelişen blockchain veri yapılarına uyumluluk
Bir kripto para olarak Libra’yı Bitcoin gibi yapılardan ayıran özelliği ise dengeli bir değer yapısına sahip olacak şekilde tasarlanması. “Libra Reserv” adı verilen bir güvence yapısında gerçek varlıklar ile Libra desteklenecek. Dokümanda “böylece dijital varlıklar kolaylıkla itibari para birimlerine dönüştürülebilecek ve bu çerçevede büyük oranda güvence sağlanmış olacak” ifadelerine yer veriliyor. Rezervin düşük kırılganlığa sahip varlıklar ile destekleneceği belirtilirken bu varlıklar banka mevduatları ve saygın/dengeli merkez bankalarının kısa vadeli devlet tahvilleri olarak belirtilmiş.
En çok dikkatimi çeken konu Libra’nın herhangi bir itibari para birimine endeksli olmayacağı yönünde verilen bilgilendirme. “Libra’nın bağlı olduğu varlıkların değeri değiştikçe buna bağlı olarak Libra’nın değeri, yerel para birimlerinde sürekli değişiklik gösterebilir. Ancak bu değişkenliğin kırılganlığı engelleyecek şekilde en düşük seviye tutulması için rezerv varlılar seçilecektir” ifadesi kullanılıyor. Farklı bir tabi ile Libra’nın düşündüğümüz kadar sabit bir değeri olmayabilir. “Libra Rezervindeki varlıklar, varlıkların hem güvenliğini hem de ademi merkeziyetini sağlamak için yatırım amaçlı kredi notuna sahip coğrafi olarak dağıtılmış bir sorumlular ağı tarafından tutulacaktır” deniliyor.
Yukarıdaki paragrafı farklı bir şekilde ifade edecek olursak; “yüksek enflasyon ve kırılgan ekonomilere alternatif bir dijital para birimi” tasarlanıyor yorumunu yapmamız hatalı olmaz. Ticari ve ekonomik savaşların, politik açıdan giderek yükselişe geçtiği bir dönemde bu sürece teknolojik altyapı ve teknik bir yaklaşımla, alternatif çözüm getirmek üzere adım atmak riskli ancak başarılı olabilirse beraberinde büyük kazanımlar getirebilecek bir cesaretin göstergesi. Bu açıdan Libra’nın ciddi tartışmalara yol açacağını şimdiden öngörebiliriz.
Endişeli açıklamalar geldi bile
Libra duyurusu yapıldıktan hemen sonra ABD Mali Hizmetler Komitesi’nde sandalyeleri bulunan Temsilciler Meclisi Üyeleri Maxine Waters ve Patrick McHenry şirketi ifadeye vermeye ve projeyi durdurmaya yönelik çağrıda bulundular.
Reuters’ın haberine göre Kongre’nin ve düzenleyicilerin durumu inceleyene kadar projeyi askıya almasını isteyen Waters, Facebook’un milyarlarca insanın verisine sahip olduğunu ve üst üste bu verileri korumaya yönelik hatalar yaptığını vurguluyor. Waters, kripto para birimi oluşturmayı planlayan şirketin kontrolsüz bir şekilde genişlemesine devam ettiğini ve bunun kullanıcıların gizliliği adına iyi olmadığını düşünüyor.
Bu tepkilerin, sosyal medya devinin geçtiğimiz dönemlerde karşılaştığı güvenlik ve gizlilik sorunları nedeniyle de geldiği aşikar. Düzenleyiciler, Facebook’un geçmişte bazı kritik konularda dikkatsiz davrandığını ve bu yüzden projenin iyice incelenmesinin ardından hayata geçmesi gerektiğini düşünüyorlar. Bu öyle büyük bir problem ki Standard&Poor’s tarafından hazırlanan Çevresel, Sosyal ve Yönetişim Endeksi (Environmental, Social, and Governance (ESG) Index) listesinden Facebook’un sosyal sorumluluk ve yönetişim anlamındaki hataları nedeniyle çıkartıldığı duyurulmuştu.
Senato Bankacılığı Komitesi’ndeki üst demokrat Sherrod Brown konuyla ilgili sert ifadeler kullanarak, “Facebook hali hazırda çok büyük ve çok güçlü. Bu gücü daha önce kullanıcıları sömürmek için kullandı. Şimdi de oldukça riskli bir kripto para birimi projesini hayata geçirmesine izin veremeyiz.” açıklamasında bulunmuştu.
Facebook is already too big and too powerful, and it has used that power to exploit users’ data without protecting their privacy. We cannot allow Facebook to run a risky new cryptocurrency out of a Swiss bank account without oversight. https://t.co/IjZOFNai3r
— Sherrod Brown (@SenSherrodBrown) June 18, 2019
George Mason Üniversitesi Ekonomi Profesörü Lawrance H. White farklı bir noktaya dikkat çekiyor, “Eğer Calibri (Facebook’un Libra platformu için oluşturduğu yapılanma) hesabınızı kontrol eder ve harcamalarınızı incelerse ve sizin bir ürün için yapacağınız en yüksek seviye fiyatı tahmin edebilen bir algoritmayı bir perakendeciye satarsa ne olacak?”
"Imagine … Calibra knowing your account balance and your spending,
and offering to sell a retailer an algorithm that will maximize the price for what you can afford to pay for a product." How likely is that? I imagine it would quickly drive away account holders.— Lawrence H. White (@lawrencehwhite1) June 20, 2019
Gayet olası bir senaryo, aksi yöndeki açıklamaları dikkate almamak için Cambridge Analytica skandalı başlı başına yeterli.
Peki, gelecek?
Libra’nın nereye gideceğini bugünden kestiremeyiz. Bir gecede Libra uzmanı haline gelenlerin söylediklerinden ziyade süreci gözlemlemeye gayret etmemiz lazım. Böyle bir sistemin ihtiyaç duyduğu en temel gereksinimlerden bir tanesi kimlik yönetimi ve Libra White Paper’ının 9. Sayfasında tam olarak bu noktaya değiniliyor; “Derneğin bir başka amacı da açık kimlik standardı geliştirip teşvik etmektir. Dağıtılmış ve taşınabilir dijital kimliğin finansal katılım ve rekabetin ön şartı olduğuna inanıyoruz.”
Kişisel olarak gelecekte paranın varlığını konuşmadığımız bir dünyaya ilerlediğimizden şüphem yok. Bu çerçevede Paranın Serüveni isimli çalışmamıza göz atmanızı tavsiye derim. Ancak benim kişisel görüşlerimden ziyade küresel karar vericilerin fikir ve stratejileri daha önemli. Geçtiğimiz günlerde Fed Başkanı Jerome Powell’ın soruları yanıtladığı bir oturumda kendisine yöneltilen; “Kripto paraların itibari paranın yerini alacağını düşünüyor musunuz?” sorusuna verdiği cevap manidar, “O noktadan henüz çok uzağız!” Bu cevapta kesin bir hayır ifadesinin yer almaması dikkat çekici.
Facebook geçmişte medyanın kara deliğine dönüşmüştü, yaşanan bazı hadiseler sonrasında bu gidişat şimdilik biraz değişiklik gösterdi ancak çekim gücünü korumaya devam ediyor. Rotasını değiştirmesi gerektiğini düşünen Facebook’un Libra (Calibra) ile yaptığı çıkış bu değişimin bir göstergesi. Bu yolculukta teknolojik imkanlara ulaşmak adına demokrasi ile paketlenmiş bir gücün kontrolden çıkmaması için temkinli olmamız gerektiğine dair tarihten aldığımız dersleri unutmamalıyız.
